Aşı, Aile Sağlığı Merkezinde yapılacağı zaman, kişinin kayıtlı bulunduğu aile hekimliği biriminde uygulanacaktır. COVID-19 pandemisi, ciddi bir halk sağlığı acili olarak ortaya çıkmış ve yanıt verilmesi gereken bir sürecin başlatılmasına neden olmuştur. 11 Mart 2020 tarihi itibarıyla da Dünya Sağlık Örgütü bu olayı Uluslararası Sağlık Tüzüğü’ne istinaden halk sağlığı acili olarak ilan etmiştir. Bu süreç, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de Bakanlığımız tarafından yakından takip edilmektedir. COVID-19 pandemisine yanıt vermek amacıyla Bakanlığımız tarafından gerçekleştirilmesi planlanan müdahalelerden biri de kitlesel COVID-19 aşılamasıdır. Hastalığa maruz kalma, hastalığı ağır geçirme ve bulaştırma riskleri ile hastalığın toplumsal yaşamın işleyişi üzerindeki olumsuz etkisi değerlendirilerek COVID-19 aşısı uygulanacak gruplar belirlenmiş olup bu gruplara sırasıyla uygulanacaktır. Aşı, Aile Sağlığı Merkezinde yapılacağı zaman, kişinin kayıtlı bulunduğu aile hekimliği biriminde uygulanacaktır. Kişinin çeşitli nedenlerle bağlı bulunduğu aile hekimine ulaşamadığı durumda ise en yakın aile hekimliği biriminden veya hastanede aşı uygulamaları için hali hazırda hizmet vermekte olan erişkin aşılama kliniklerinden/ birimlerinden randevu alması durumunda aşılanması sağlanacaktır. Aşı sonrası istenmeyen etkiler elektronik ortamda kayıt altına alınacak ve titizlikle izlenerek değerlendirilecektir. Bakanlığımız tarafından temin edilen aşılar, aşılama hizmeti sunulan sağlık kuruluşlarında ücretsiz olarak uygulanacaktır. Aşı Uygulanacak Grup Sıralaması Hastalığa maruz kalma, hastalığı ağır geçirme ve bulaştırma riskleri ile hastalığın toplumsal yaşamın işleyişi üzerindeki olumsuz etkisi değerlendirilerek COVID-19 aşısı uygulanacak gruplar belirlenmiş olup bu gruplara sırasıyla uygulanacaktır. Aşı Takvimi-1 • İnaktif Pandemik COVID-19 Aşısı (CoronaVac); • 18 yaş ve üzerindeki kişilere dört haHa ara ile birer doz olmak üzere toplam iki doz uygulanacak. • İkinci bir talimata kadar ak%f COVID-19 hastasına, COVID- 19 hastalığını geçirmiş (PCR tes% doğrulanmış) kişilere ve aşının uygulanmasından önceki 10 gün içerisinde doğrulanmış bir COVID-19 vakasıyla temas etmiş kişilere uygulanmayacak. Aşı Takvimi-2 • Gebelik ve Emzirme Döneminde Aşılama • Gebelikte inaktif Pandemik COVID-19 aşısının (CoronaVac) uygulanmasına ilişkin veri bulunmamaktadır. COVID-19 hastalığının ağır geçirilme riski yüksek olan gebelere, kendi istekleri halinde uygulanabilir. İlk trimesterde uygulanmaması tercih edilir. • Emzirme döneminde inaktif Pandemik COVID-19 aşısının (CoronaVac) uygulanmasına ilişkin veri bulunmamaktadır. Kendi istekleri halinde emzirenlere aşı uygulanabilir. Aşı Takvimi-3 • Önlem Alınarak Aşı Uygulanması Gereken Diğer Durumlar • Kontrolsüz epilepsi ve Guillain- Barre Sendromu, transvers myelit gibi enfeksiyonla ve aşıyla alevlenebilen nörolojik hastalık tanısı bulunanlara takip eden klinisyen tarafından yapılacak değerlendirmeye bağlı olarak aşılama kararı verilir. • İmmün suprese kişilere aşı yanıKnın en iyi olabileceği zaman aralığını saptayabilmek için takip eden klinisyenin değerlendirmesine bağlı olarak aşı uygulanmalıdır. Dört defa ara ile birer doz olmak üzere toplam iki doz olarak uygulanmalıdır. • Trombositopeni ve kanama bozukluğu olan hastalarda intramüsküler enjeksiyon kanamaya neden olabilir. Kontrendikasyonlar ve Geçici Kontrendikasyonlar • Kontrendikasyonlar: • Aşının içeriğinde bulunan herhangi bir maddeye karşı alerji/anafilaksi öyküsü. • Pandemik aşının ilk dozu sonrasında anafilaksi öyküsü varlığında ikinci doz uygulanmaz. • Geçici Kontrendikasyon (Aşının Ertelenmesi Gereken Durumlar): • 38ºC ve üzerinde ateşi olan kişilerde, • Henüz kesin tanı konulamamış akut hastalıklar, • Kronik hastalıkların akut atakları sırasında ertelenmelidir. COVID-19 Aşısı Çeşitleri COVID-19 için birkaç farklı aşı türü geliştirilmektedir. Bu aşıların tümü vücudun bağışıklık sistemine COVID-19’a neden olan virüsü güvenli bir şekilde tanıtmayı ve yok etmeyi öğretecek şekilde tasarlanmıştır. •Hastalığa neden olmayan ancak bağışıklık yanıtı oluşturan etkisizleştirilmiş virüs içeren aşılar (İnaktif aşılar). •Hastalığa neden olmayan ancak bağışıklık yanıtı oluşturan zayıflatılmış virüs içeren aşılar (Canlı atenüe aşılar). •Güvenli bir şekilde bağışıklık yanıtı oluşturmak için COVID-19 virüsünün yapısını taklit eden protein parçalarını kullanan protein bazlı aşılar. •Güvenli bağışıklık yanıtı oluşturmak için COVID-19 virüsünün RNA parçacıklarını taşıyan hastalık yapıcı etkisi olmayan virüslerin kullanıldığı viral vektör aşıları. •Kendi başına güvenli bağışıklık yanıtı oluşturan protein üretmek için genetik olarak tasarlanmış RNA ve DNA parçacıklarını kullanan son teknoloji bir yaklaşım olan m-RNA ve DNA aşıları. Soğuk Zincir • İnaktif Pandemik COVID-19 (CoronaVac) Aşısı; • Flakonu açıldıktan sonra hemen uygulanacak şekilde planlanma yapılmalıdır. • Donmaya ve gün ışığına karşı duyarlıdır; aşının donmamasına dikkat edilmelidir. +2-+8 °C’de saklanmalıdır. • Aşı dolabının herhangi bir rafında muhafaza edilebilir. • Aşı dolabı özelliği bulunmayan nofrost dolaplarda ise dolap iç cidarına temas etmeyecek ve üfleme kanallarının önünde olmayacak şekilde tercihen kapağa yakın saklanması gereklidir. • Dolap içerisinde tercihen donma göstergesi bulunmalıdır. • İnaktif Pandemik COVID-19 Aşısı (CoronaVac) Uygulaması Kontrol Listesi- 1 • Aşı uygulamaları belirlenen saatlerde randevulu olarak yürütülür. • Bekleme salonunda bulunacak kişilerin maskelerinin uygun biçimde takılı olmasına ve sosyal mesafenin korunmasına dikkat edilir. • Aşılama uygulamaları süresince aşı odası sık sık havalandırılmalıdır. • Her sabah ve gün içinde düzenli aralıklarla aşı odasında temizlik ve dezenfeksiyon yapılmalıdır. • Aşılama için kullanılacak malzeme (Aşı enjektörü, pamuk, atık kutusu, adrenalin) son kullanma tarihi ve yeterlilik açısından kontrol edilir. • COVID-19 hastalığına ilişkin önlemlere uygun olarak sağlık personeli Mbbi maske ve yüz koruyucu/gözlük takar. • Aşı uygulama odasına kişiler birer birer alınır. • Aşılama için kuruma başvuran kişinin randevusunun olup olmadığı kontrol edilir. • Kişinin randevusu yok ise aşılama için öncelikli grupta yer alıp almadığı kontrol edilir. • Aşı uygulaması öncesinde ve sonrasında eller sabun ve suyla yıkanır ve kurulanır. • Aşı uygulanacak kişinin aşı uygulaması sırasında maskesi uygun şekilde takılı olmalıdır. İnaktif Pandemik COVID-19 Aşısı (CoronaVac) Uygulaması Kontrol Listesi-2 • COVID-19 hastalığını geçirme durumu kontrol edilir, geçirmiş ise aşı uygulanmaz. • Son 10 gün içerisinde doğrulanmış bir COVID-19 vakasıyla temaslı olma durumu kontrol edilir, temas varsa aşı uygulanmaz, uygun izolasyon süresi tamamlandıktan sonra kişi aşıya gelmesi konusunda uyarılır. • Aktif COVID-19 hastasına aşı uygulanmaz. • Kişinin aşı için kontrendikasyon durumları sorgulanır. • Eğer kişi ikinci dozun uygulanması için geliyor ise ilk doz aşısının hangi aşı ile yapıldığı kontrol edilir (Aşının her iki dozu da aynı pandemik aşı ile uygulanmalıdır). • Kişinin son bir ay içerisinde diğer aşılarla aşılanma durumu kontrol edilir. • Mevsimsel influenza, pnömokok, meningokok ve diğer inaktif aşılar uygulanmış ise en az iki hafta geçmiş olmalıdır. • Canlı aşılar uygulanmış ise en az dört hafta geçmiş olmalıdır. • Kuduz ve tetanos aşısı gibi temas sonrası uygulanması gereken aşılarla zaman aralığı bırakılmaksızın uygulanabilir. • Aşılanacak kişi oturur durumda olmalıdır.AŞILA mobil uygulamasına girilir. • Aşılanacak kişinin kimlik vb. bilgileri AŞILA uygulamasında sorgulanır ve aşı uygulamasına ilişkin gerekli bilgiler önce kaydedilir, sonra aşılanır. • İnaktif Pandemik COVID-19 aşısı (CoronaVac), buzdolabında/aşı dolabında bulunduğu raftan alınır. İnaktif Pandemik COVID-19 Aşısı (CoronaVac) Uygulaması Kontrol Listesi-3 • Aşı ATS’de okutularak aşının uygunluk durumu kontrol edilir. • İnaktif Pandemik COVID-19 aşı (CoronaVac) flakonunun fiziksel durumu kontrol edilir. • Enjektörün standart aşı enjektörü olup olmadığı, paketinin yırtık olup olmadığı kontrol edilir. • Aşı uygulaması yapılacak kişi ile sağlık personeli yüz yüze olmayacak şekilde pozisyon verilir. • Tek dozluk CoronaVac aşı flakonu içerisindeki aşının tamamı (0,5 ml) enjektöre çekilir ve çeker çekmez bekletmeden uygulanır. • Aşı deltoid kasa 90°lik açı ile intramuskuler yolla güvenli enjeksiyon kurallarına dikkat ederek uygulanır. • Aşı uygulandıktan sonra kişi, aşı sonrasında ortaya çıkabilecek sık görülen istenmeyen etkiler konusunda bilgilendirilir ve gerekli önerilerde bulunulur. • Aşı uygulandıktan sonra; kişi AŞILA mobil uygulaması üzerinden bir sonraki randevu tarihi (dört hafta sonra) konusunda bilgilendirilir. • Aşı kişiye oturur durumdayken uygulanmalıdır. Aşı uygulamasından sonra olası alerjik reaksiyonlar açısından kişi bilgilendirilmeli ve kişi 15 dakika süresince sağlık tesisinden ayrılmamalıdır. Alerji hikayesi olan kişiler 30 dakika süresince sağlık tesisinden ayrılmamalıdır. Daha sonraki dönemde de herhangi bir yan etki gelişiminde en yakın sağlık kuruluşuna başvurması söylenmelidir. • İki aşı uygulaması arasında oda havalandırılır. • Kişiye aşı uygulanmasına ilişkin tüm süreç tamamlandıktan ve aşı uygulanan kişinin odadan çıkmasını takiben bir sonraki kişi odaya alınır. • Aşı uygulamalarının gün içinde sona ermesini takiben oda havalandırılır. • Gün sonu stok kontrolü yapılır. Aşı uygulamalarının gün içinde sona ermesini takiben odanın zemininin yüzey dezenfeksiyonu yapılır. COVID-19 Aşısı Üretim Teknolojileri Erken dönemde faz III çalışmalarına başlamış beş aşı, üç farklı yöntemle üretilmektedir. Bu yöntemler: 1. İnaktif Aşılar Gelenekselleşmiş yöntemlerle üretilir. Virüs parçalanıp etkisiz hale getirilerek vücudumuza zarar verilmeden bağışıklığımız uyarılır. Uzun dönem etkileri konusunda diğer aşılara kıyasla daha net konuşulabilir. Öldürülmüş virüs ihtiva etmelerinden dolayı ilk aşamada daha güvenli olduğu kabul edilir. 2-8°C’de saklanabilir. Üretimi diğerlerine göre daha zor ve yavaştır. Türkiye’de yapılan faz III çalışmasının ara değerlendirme sonuçlarına göre aşının etkinliği %91,25 olarak tespit edilmiştir. Sinovac aşısı bu sınıfa girmektedir. 2. Viral Vektör (Adenovirüs) Aşıları Grip benzeri hastalık yapan bir virüsün (adenovirüs) genetik müdahale sonrası Koronavirüs proteini ile desteklenerek insanda bağışıklık oluşturması amaçlanır. Bu aşılar; Zika, Chikungunya gibi viral hastalıklara karşı uzun bir süredir faz III aşamasındaydı. Aşıların içindeki mikroorganizmalar canlı olmakla birlikte, güçsüzleştirildiklerinden dolayı insanlarda hastalık yapamazlar. Avantajı 2-8°C arasında, yani rutin olarak kullanılan aşı dolaplarında saklanabilmeleridir. Yeni aşı geliştirme teknolojilerindendir. Sputnik-V ve Oxford/AstraZeneca aşıları (AZA-1222) bu sınıfa girmektedir. 3. Mesajcı RNA (mRNA) Aşıları mRNA, vücudumuzda doğal olarak üretilen protein sentezinde rol alır. Laboratuvarda yapay olarak üretilen mRNA’lar tıpkı kendi mRNA’larımız gibi çalışarak virüse karşı bizi uyarmayı amaçlamaktadır. Bu moleküller daha sonra kendi moleküllerimiz gibi yıkılarak vücuttan atılırlar. Bu aşılar 25 yıldır kanser dâhil pek çok hastalığın tedavisine yönelik olarak kişiye özel immunoterapi yöntemleriyle çalışılan teknolojiye benzer şekilde üretilen aşılardır. Bu aşıların en büyük dezavantajı Biontech/ Pfizer aşısının (BN T-162b2) -70°C’de, Moderna aşısının (mRNA-1273) -20°C’de saklanabiliyor olmasıdır. Biontech/Pfizer, Moderna aşıları bu sınıfa girmektedir. Ülkemizde halen 16 aşıya ilişkin çalışma yürütülmektedir. COVID-19 Aşısı Sonrası Yan Etkiler Bugüne kadar COVID-19 aşılarına yönelik gerek yürütülen klinik çalışmalarda gerekse mevcut aşı uygulamalarında ciddi yan etkilere rastlanmamıştır. Aşılama sonrasında görülen yan etkiler sıklıkla hafiftir. Bunlar; yorgunluk, baş ağrısı, ateş, titreme, kas/eklem ağrısı, kusma, ishal, aşı uygulanan bölgede ağrı, kızarıklık, şişlik gibi hafif yan etkilerdir. Ancak nadir de olsa alerjik reaksiyonların olabileceği göz ardı edilmeden aşı uygulamasından sonra bir rahatsızlık hissedilmesi durumunda en yakın sağlık kuruluşuna başvurulması ve hekime yakın zamanda aşı olunduğu bilgisinin iletilmesi unutulmamalıdır Yan Etkilerle Karşılaşıldığında Yapılacaklar Aşı sonrasında sık olarak karşılaşılabilecek durumlar ve bu hafif durumlara yönelik destekleyici yaklaşımlar şunlardır: • Aşı uygulanan bölgede ağrı/şişlik/kızarıklık Aşı uygulanan kolunuza yüksekte olacak şekilde pozisyon veriniz. Soğuk uygulama yapınız. (Örnek: Soğuk suyla ıslatılmış bir havlunun aşı yapılan bölgeye uygulanması vb. Bu sırada cilde doğrudan buz temas ettirilmesinden kaçınılmalıdır.) Parasetamol içeren ağrı kesiciler kullanılabilir. • Yorgunluk İstirahat ediniz, yeterli sıvı aldığınızdan emin olunuz. • Hafif ateş, titreme İstirahat ediniz, yeterli sıvı aldığınızdan emin olunuz, parasetamol içeren ağrı kesiciler kullanabilirsiniz. • Baş ağrısı Parasetamol içeren ağrı kesiciler kullanabilirsiniz. • Kas/eklem ağrısı İstirahat ediniz, yeterli sıvı aldığınızdan emin olunuz, parasetamol içeren ağrı kesiciler kullanabilirsiniz. • Kusma, ishal Bol sıvı takviyesi yapabilirsiniz, beslenmenizi ishal diyetine uygun olarak düzenleyebilirsiniz. Ağızdan sıvı ve gıda alınamayacak kadar kusma olması durumunda sıvı kaybı olabileceğinden sağlık kuruluşuna başvurunuz. COVID-19 aşısı uygulamasından sonra bunların dışında aşıyla ilişkili olabileceği düşünülen bir rahatsızlık hissedilmesi durumunda en yakın sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. COVID-19 Aşısı Kayıt ve Bildirim • Aşı uygulaması yapılan her kişi, sonrasında aşıya ait tüm detaylara (elektronik aşı kartı vb.) cep telefonuna gönderilecek kısa mesajdan (SMS) ve e-Nabız hesabından erişebilecektir. •İkinci doz aşınızın randevusu hekiminiz tarafından verilip kısa mesaj (SMS) olarak cep telefonunuza gönderilecektir. MHRS ve e-Nabız hesabınız üzerinden randevunuzu kontrol edebilir veya değiştirebilirsiniz. Dilerseniz aşı uygulaması ve randevu bilgilerinizin olduğu elektronik aşı kartının çıktısını alıp saklayabilirsiniz. •Aşı sonrası istenmeyen etkiler elektronik ortamda kayıt altına alınacak ve titizlikle izlenerek değerlendirilecektir. Aşı Sırası Aşı sırası kimde, kaç yaşta? İşte Covid-19 aşı sorgulama SMS ve e-Nabız ekranı Aşı sırası nasıl öğrenilir? Sorusu aşı sırasını merak eden vatandaşların gündeminde. Aşı takviminde yeni risk grupları tanımlanmaya devam ediliyor. 7 Haziran yarın yaş fark etmeksizin öğretmenlere aşı sırası gelecek. Aşı sırası sorgulama SMS ve e-Nabız üzerinden yapılabiliyor. Peki, Aşı sorgulama nasıl yapılır, kimler aşıda öncelikli? E-devlet ile e-Nabız giriş nasıl yapılır? İşte e-Nabız aşı sorgulama hakkında… Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, resmi Twitter hesabından yaptığı açıklamada, “50 yaş üzeri vatandaşlarımızın aşı programı bugün itibariyle başladı. Aşı ile salgının etkisini gündemimizden çıkaracağız. Bu güce güvenin.” dedi. Aşı sırası konusunda Sağlık Bakanı Fahrettin Koca açıklamada bulundu. Bakan Koca, aşı randevularında yaş sınırının 25’e indiğini duyururken, gençleri salgına karşı aşıya davet etti. Aşı sırası sorgulama nereden yapılıyor? COVID-19 aşısı olmak için bekleyen vatandaşlar aşı sırası sorgulaması yaparak, aşı olup olamayacağını öğrenebiliyor. İki doz aşının uygulandığı bu süreçte aşı sırası sorgulama işlemi e-Nabız üzerinden kontrol edilebiliyor. Vatandaşlar e-Nabız’dan aşı sırasının gelip gelmediğini öğrenebiliyor. Aşı sırası sorgulamasına göre aşı sırası gelen vatandaşlar aşı hizmetinden faydalanabiliyor. e-Nabız’ın yanı sıra 2023’e ‘Aşıla’ yazıp SMS atarak da aşı sırasını öğrenmek mümkün. Aşı randevusu nasıl alınır? COVID-19 aşı randevusu almak için ALO 182 ya da MHRS’yi kullanabilirsiniz. ALO 182’yi aradığınızda telefon görüşmesiyle aşı randeuvu oluşturmanız mümkün. Diğer yandan MHRS üzerinden COVID-19 aşı randevusu almak için T.C. Kimlik Numarası ve şifre ile sisteme giriş yapılması gerekiyor. MHRS internet adresi üzerinden randevu almak için; Eğer üye değilseniz “Randevu Al” butonuna tıkladıktan sonra gelen ekrandan “Üye Ol” seçeneğini tıklayarak üyelik işleminizi gerçekleştirebilirsiniz. Üye olduktan sonra “Randevu Al” butonuna tıklayarak T.C. Kimlik Numaranız ve şifreniz ile birlikte istediğiniz hastane ve hekimi seçerek randevuzunu oluşturabilirsiniz. COVID-19 Aşısı Temin ve Dağıtım Süreci Türkiye’de koruyucu sağlık hizmetlerinde kullanılan aşı, antiserum, enjektör ve taşıma kabı gibi soğuk zincir malzemelerinin lojistik yönetimi, T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Aşı ile Önlenebilir Hastalıklar Dairesi Başkanlığı Aşı/Antiserum Lojistik Birimi tarafından yürütülmektedir. Sonrasında Aşı Takip Sistemi (ATS) kontrolünde aşıların her bir sağlık tesisine kadar dağıtımı sağlanacaktır. ATS, her bir dozun kimliklendirilerek stok ve ısı takibinin yapıldığı yerli ve millî bir sistemdir. Böylelikle soğuk zincirin kırılmadığının (bozulmadığının) garanti edilmesinin yanı sıra hangi aşının, kim tarafından, kime uygulandığına ilişkin bilginin de izlemi ve yönetimi kolaylaşmaktadır. Bu durum, miadı dolmuş olabilecek aşının kullanılmasının önüne geçilmesine, olası yan etkilerin izlenmesine ve anında müdahale edilmesine de imkân sağlamaktadır. Ana depodan alınıp kişiye uygulanıncaya kadar tüm depolardaki, dağıtım yapan araçlardaki ve dolaplardaki her bir doz aşı ve antiserumun gerek sıcaklık gerekse de stok düzeyi canlı (7/24) olarak izlenebilmektedir. Kullanıcıyı uyaran ve yönlendiren, kanıta dayalı soğuk zincir kalite sistemidir.