Uluslararası Af Örgütü, İran’dabenzin zammının ardından başlayangösterilerde 106 göstericininhayatını kaybettiğini duyurdu.Açıklamada binlerce kişininde gözaltına alındığı belirtilirkenolaylarda üç güvenlik görevlisininde hayatını kaybettiği ifade edildi.Ayrıca ülkedeki internet erişimindegünlerdir sıkıntı yaşanıyor.Af Örgütü’nden yapılan açıklamadaİran’daki 21 şehirde 106 kişininöldüğünün tespit edildiği ancakbazı raporlara göre gerçek sayının200’ün üzerine çıkabileceğibelirtildi. Başkent Tahran başta olmaküzere ülkenin diğer kentlerindede devam eden eylemler hükümetinbenzine yüzde 50 oranındazam yapmasıyla başlamıştı. Gösterileryol kapatmanın yanı sıra benzinistasyonlarını ve bankaları ateşeverme gibi olaylara da nedenoldu. Bazı yabancı haber ajanslarıprotestoların lideri olarak tanımlanankişilerin yakalanarak hapseatıldığını ileri sürdü.İran’da hükümetin düşük gelirlileremali destek sağlamak için getirdiğibenzin zammının yol açtığıprotestolar büyüyerek sürdü. Tahran,binlerce kişinin gözaltına alındığı,iki kişinin de yaşamını yitirdiğigösterilerden ABD’yi sorumlututuyor. İran Meclisi Başkanı AliLaricani, “ABD ve onun devrimkarşıtı kuklalarına ülkemizde gerginlikyaratmalarına fırsat vermeyeceğiz”dedi. İran Meclisi BaşkanıAli Laricani, geçtiğimiz Cumagünü akaryakıt zamları sonrasıbaşlayan protesto gösterileriyle ilgili,“Hükümetin bütün bileşenleribaşta fiyatların kontrol edilmesiolmak üzere halkın sorunlarınıçözmek için çalışması gerekiyor”ifadelerini kullandı. ABD DışişleriBakanı Mike Pompeo’nun,“İran halkının yanındayız” açıklamalarıüzerine Laricani, “ABD Dışişleri Bakanının İran halkını savunmaadına kamu mallarının ateşeverilmesini desteklemesi bu ülkeninİran’da güvensizlik yaratmapeşinde olduğunu gösteriyor” sözlerinikullandı.İran Dışişleri Bakanlığı SözcüsüSeyyid Abbas Musevi de,Mike Pompeo’nun İran protestolarıaçıklamalarına tepki gösterdi.Musevi, “İran halkı bu tür açıklamalarınikiyüzlü açıklamalarınhiçbir samimiyet ve doğruluk payıbulundurmadığını gayet iyi biliyor.ABD’nin ekonomik terörizm uyguladığıİran halkının yanında olduğunusöylemesi ironiktir” ifadelerinikullandı. İran’da gösterilerdevam ederken, Şiraz’da bir polismerkezi ve bir bankanın ateşeverildiği belirtildi. İran’ın internetikesmesine rağmen sosyal medyadapaylaşılan görüntülerde, güvenlikgüçlerinin göstericilere karşıateş ettiği görüldü. Bazı göstericilergüvenlik güçlerinin gerçekmermi kullandığını iddia etti.Ülkenin dini lideri AyetullahAli Hamaney devlet televizyonundanyaptığı açıklamada, hükümetinbenzine zam kararını desteklediğinibelirtirken, protestocularıkınadı. Hamaney, “Mülkiyeti ateşevermek, normal insanların değilholiganların işi” dedi.Beyaz Saray, İran’ın genelineyayılan gösterilerle ilgili açıklamasındaprotestoculara destek verdi.Beyaz Saray’dan yapılan açıklamada,“ABD, kendilerine liderliketmesi gereken rejime karşı barışçılprotestolar düzenleyen İranhalkını destekliyor. Göstericilereyönelik ölümcül şiddeti ve ağıriletişim kısıtlamalarını kınıyoruz”ifadeleri yer aldı.Cumhurbaşkanı Hassan Ruhaniise benzin zammına ilişkin yaptığıaçıklamada benzinin yasa dışışekilde yurt dışına satıldığını söyledi.Ruhani, “Benzinin ucuz olmasındanasıl kazançlı çıkanlar kaçakçılar.Benzinin gerçek fiyatı 6bin tümen (3 TL). Biz ise bin 500tümene (75 kuruş) satıyoruz” ifadelerinikullandı.Öte yandan hükümet, dahaönce söz verdiği üzere, 60 milyonkişiye doğrudan para yardımınınilk ödemesini gerçekleştirdi. Hükümetkaynakları dün bu kapsamda20 milyon kişiye hükümetin heray verdiği yardımlara ek olarakkişi başına 8 dolar yardım ödendiğiniduyurdu. Üç dilimde dağıtılanyardımların ikinci ödemesi20 Kasım Çarşamba, üçüncüsü ise23 Kasım Cumartesi günü yapıldı.Para yardımında 80 milyonluk nüfusunyoksul kesimi hedefleniyor.İran’da hükümet her ay kişi başıyaklaşık 10 dolar yardım veriyor.Asgari ücretin 120 dolar civarındaolduğu ülkede yapılan bu son yardımın,hükümetin protestoların büyüklüğündenendişe duyduğunungöstergesi şeklinde yorumlanıyor.İran’daki eylemler ilk günlerekıyasla durulurken, Tahran yönetimiprotestolar nedeniyle yabancıülkeleri suçluyor. İran CumhurbaşkanıHasan Ruhani, başkentTahran’da yaptığı konuşmada benzinzammı nedeniyle ülkede patlakveren protestoların halkın sağduyususayesinde başarısız olduğunusöyledi. Protestolara neden olanbenzin zammının, orta ve dar gelirliailelerin akaryakıt yardımlarındandaha fazla yararlanması için yapıldığınıdile getiren Ruhani, “Halkımız,asıl hedefimizin enerji teminikonusunda ülkenin kendine yeterlihale gelmesi olduğunun bilincinde.Bu sayede dışarıya muhtaç olmayalım,iç üretimle ihtiyacımız olanenerjiyi doğru bir şekilde harcayalımve aynı şekilde toplumda adaletisağlayalım” diye konuştu. Ruhani,“Küçük bir grup, vatan ve millimenfaatlerimize karşı girişimde bulundu.Huzursuzluk, düşmanın ülkedegüvensizlik oluşturma planıydıancak halk onlara karşı tam birzafer kazandı” değerlendirmesindebulundu. Ruhani, protestoların arkasındaABD ve İsrail’in olduğunuöne sürdü.Ülkenin bazı noktalarında eylemlerdevam ederken, Tebriz kentindekigösterilere müdahale eden polislerden 15’inin yaralandığı,eylemcilerden 30’unun da gözaltınaalındığı açıklandı. Yerelkaynaklardan alınan bilgileregöre, gösteriler önceki günleregöre azalırken internet yasağıve medya kısıtlaması nedeniylegösterilerin boyutu hakkındasağlıklı bilgi alınamıyor. Bu aradaprotestolarda hayatını kaybeden2 güvenlik görevlisinin başkentTahran’daki cenaze törenleri,karşıt gösterilere sahne oldu.Ulusal Güvenlik Yüksek KonseyiGenel Sekreteri Ali Şemhani,Tahran Valisi Enuşirevan MuhsiniBendpey, Devrim MuhafızlarıOrdusu mensupları ve Şii dinadamlarının katılımıyla düzenlenencenaze törenlerinde benzinzammı protestolarına tepki gösterildi.Öte yandan Fars haberajansı, eylemlerde gözaltına alınanlararasında çifte vatandaşlığıbulunanlar olduğuna dikkat çekti.Güvenlik yetkililerine dayandırılanhaberde, Alman, Türk veAfgan vatandaşlığı bulunan kişilerinyabancı istihbarat servisleritarafından eğitildiği ve operasyongerçekleştirmek adına kullanıldığıöne sürüldü. İran Dışişleri de,İsviçre’nin ülkedeki büyükelçisinibakanlığa çağırdı.Bununla birlikte İran’daki eylemlerdehayatını kaybedenlerinsayısı da tartışma konusu. UluslararasıAf Örgütü, İran’da benzinzamlarını protesto eden enaz 106 göstericinin öldürüldüğünüilan etti. Örgütün Twitter hesabındanyapılan açıklamada polisin21 kentte göstericilerin üzerineateş açarak onlarca kişininölümüne neden olduğu ifadeedildi. Ölü sayısının bundan çokdaha fazla olabileceği de öne sürüldü.Bu konuda hazırlanan raporun,görgü tanıklarının ifadesineve insan hakları aktivistlerindenalınan bilgilere dayandırıldığıbelirtildi. Buna karşın yetkililerşu ana kadar olaylar sonucunda5 güvenlik görevlisi ve 1göstericinin hayatını kaybettiğiniaçıklıyor. Yetkililer, Af Örgütütarafından yapılan açıklamanınspekülatif olduğunu ve güvenilemeyeceğiniifade etti.ABD yaptırımlarının da etkisiyleekonomik açıdan zor günlergeçiren İran halkı, 15 KasımCuma günü benzine yapılan zammınardından ülkenin birçok kentindeprotestolara başladı. Gösterilersırasında birçok kentte kamubinaları tahrip edildi. Tahran yönetimi,protestoların büyümesiüzerine ülke genelinde interneteerişimi engelledi. İran hükümetihalkın tepkisini dindirmek içinbenzin zammından elde edilengelirin tamamını, sosyal yardımamuhtaç 18 milyon aileye dağıtacağınıduyurdu. Hükümet, sözkonusu devlet desteğinin ilk bölümünü18 Kasım Pazartesi gecesindenitibaren yatırmaya başladı.İran’ın yarı resmi haber ajansıTesnim’in haberine göre, hükümetinduyurduğu sosyal yardımlarkapsamında ilk aşama olarakbenzin zammından elde edilengelirin bir kısmı 20 milyon kişininhesaplarına yatırıldı. Hükümet,benzin fiyatlarının yükseltilmesininardından zamdan eldeedilecek gelirin sosyal yardıma muhtaç 18 milyon aileye dağıtılacağınıaçıklamıştı. İran Ulusal PetrolÜrünleri Dağıtım Şirketi’nin dahaönce yaptığı açıklamaya göre, devlettarafından sübvanse edilen benzininlitresi, aylık 60 litreye kadar bintümenden (50 kuruş) bin 500 tümene(75 kuruş) yükseltilmişti. Araç başınabir ay içinde 60 litreden fazla benzinalınması halinde ise benzinin litrefiyatı 3 bin tümene (1.5 lira) çıkartılmıştı.Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani,konuyla ilgili yaptığı açıklamada,4 yıldır benzine zam yapmadıklarını,artışın halkın menfaatleri doğrultusundave dar gelirli vatandaşlarayardım amacıyla yapıldığını ifadeetmişti. Ruhani, ekonomik krize rağmenhükümetin artıştan kazanç eldeetmeyi amaçlamadığını ve tüm gelirinailedeki kişi sayısına göre 55 bin(27.5 lira) ila 205 bin tümen (102.5lira) şeklinde 60 milyon kişiye dağıtılacağınıaktarmıştı.Gazetenin yazısında, “Yargı yetkilileri,ülkedeki kaosun liderleri içinidam cezasının kesin olduğu değerlendirmesindebulunuyor. Bu husustakaosçuların işlediği suç ‘isyan’dırve cezası hukuki ve şer’i kanunagöre idamdır.” ifadesi kullanıldı.ABD ambargosunun ekonomikkrizi daha da derinleştirdiği İran’dabenzin zamlarına karşı kitleler meydanlarda.Eylemler ülke geneline yayılmıştı.Mollaların katı teokratikyönetiminin ekonomik krizle birlikteyaşamı daha da katlanılamaz halegetirdiği ülkedeki protesto dalgasıHaziran 2009’daki Yeşil İsyan’danbu yana en büyük eylem dalgası. Onyıl önce de sokaklara çıkan İranlılarsadece ekonomiye değil, baskıcı,otoriter Ayetullahlar yönetimine isyanetmişlerdi. 2009’daki protestolardaekonomik sorunlar görece ikincilplanda kalmıştı. Ahmedinejad’ınyeniden seçildiği tartışmalı Cumhurbaşkanlığıseçimi ekseninde gelişeneylemler Yeşil Hareket’in söyleminide belirlemiş, reform talepleriekonomi sorunlarını geri plandabırakmıştı. Krize rağmen siyasetiekonomiye önceleyen hareket muazzamkitleselliğine rağmen bir süresonra bastırılmıştı. On yıl sonra isebu kez protestoların merkezindeekonomi var. Bu süre zarfındaABD’nin artan yaptırımlarının daetkisiyle İran on yıl öncesine oranladaha kötü durumda. Öncelik yoksullukve artan hayat pahalılığı. Hareketinlidersiz olması, ekonomiyeöncelik verilmesi, zamlara karşı doğallığındagelişen protestolar mollarejimini hedef alan bir kapsama kavuşmuşdeğil.Haziran 2009’daki seçimler sırasındabaşlayan “Yeşil Devrim”olarak adlandırılan süreç yarım kalanbir hikâye olarak kayıtlara geçmişti.Milyonlarca göstericinin haftalarsüren eylemleri yeni bir sürecinbaşlangıcı olabilirdi. Ancak kanlı birşekilde bastırıldı.Zamlara, yoksulluğa, işsizliğe,geleceksizliğe ve kötü yönetime isyansadece İran’la sınırlı değil. Neoliberalküresel sistemin yol açtığı yıkımakarşı dünyanın dört bir tarafındabenzer protestolar var. Fransa’daSarı Yeleklilerin kesintisiz şekildesürdürdüğü eylemler birinci yılınıgeride bıraktı. Komşu Irak’ta veLübnan’da aylardır benzer nedenlerlekitleler sokaklarda. Şili’dekimuazzam direnişi hatırlatmaya gerekyok. Söz konusu İran olunca haliyleeylemler çok ilgi çekiyor. Bununiki nedeni var. Birincisi ABDambargoları. İkincisi Molla rejimi.Her iki etken dolayısıyla meseleİran olunca iki kez düşünülmüyordeğil. Burada da iki farklı bakış ortayaçıkıyor. Amerikan emperyalizmininkuşatması nedeniyle bu ülkedekiher türlü itirazı ABD’ye bağlamakgibi bir refleks gelişmiş durumda.Ne zaman iki İranlı sokağa çıksahemen arkasında bir dış parmakbulmak kronik bir alışkanlığa dönüşmüş.Washington’ın İran’ı içerdençökertmeye çalıştığı bunun içinher türlü seferberliği başlattığı bilinenbir gerçek.Ancak her itirazı ABD’ye bağlamak,“öküz altında buzağı” aramakbu kadim halka yapılacak enbüyük kötülük şeklinde değerlendiriliyor.Hem Amerikan emperyalizminehem de kendi ülkelerindekimolla yönetimine başkaldıran İranlılarınsayısı oldukça fazla. 79 İslamDevrimi’nden bu yana Mollalarınkatı tahakkümü altındaki ülkedebütün toplumsal ve siyasal yapı katışeri kurallarla biçimlendirildiği içinülke adeta bir açık hava hapishanesi.Toplumsal yaşamdaki yerleri diğerİslam ülkelerine göre ileri düzeydeolsa da kadınların henüz yeniyeni stadyumlarda maç izleme şansınıyakaladığı bir ülkeden bahsediyoruz.Molla rejiminin, Amerikankarşıtlığını ülkedeki sorunların üstünüperdelemek için kullandığı, “millibirlik ve beraberlik” söylemleriylesorunların üzerini örttüğü sır değil.