Türkiye Cumhurbaşkanı Recep TayyipErdoğan, Rusya Devlet Başkanı VladimirPutin ve İran Cumhurbaşkanı Hasan RuhaniTahran’da 13 Eylül 2018 tarihinde yapılanDörtlü Zirve, canlı yayın şekline gerçekleşti.Zirve’nin canlı yayın şeklinde gerçekleştirilmişolması diplomasi uzmanlarınca diplomasidebir ilk olarak değerlendirildi. TahranZirvesi’nin canlı yayınlanması CumhurbaşkanıErdoğan’ın İdlip’te ateşkes sağlanması içindünya kamuoyu önünde ısrarlı direncini vesorunun çözümü yanında yeni insani sorunlarınyaratılmaması için barışçı cabalarını samimişekilde ortaya koyması çok önemli birgelişme oldu.ABD’nin Bölgedeki Varlığı Suriye’deGüvensizliği ve Terörü Artırıyorİran’ın Başkenti Tahran’da İdlib’in kaderinibelirleyici olacağı yorumları yapılan “DörtlüTahran Zirvesi” bekleneni tam anlamıylaveremedi. Zirve’nin başında ev sahibi olarakilk sözü alan İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani,“Suriye’de terörizmle mücadele için bubuluşma ne geçmişte ne gelecekte kendi kararımızıkabul ettirmek üzerine olmamıştır.Suriye halkı dostumuzdur. Bölgedeki bazı ülkelerinterörizmle ilgili endişelerini anlıyoruz,ama bu endişeler için en iyi yöntemin Suriyehükümetiyle organize olmaktır” dedi.Ruhani konuşmasını şu sözlerle sürdürdüğüsözlerinde önemli mesajlar verdi: “Rejimörgütlerinin savaş yönteminin yanlış olduğunudüşünüyoruz. Kalıcı barış için terörizmlemücadele etmek gerekir. ABD ve Siyonistrejiminin terörizm destekleyicileri, hengâmeyaratarak suçu değiştiremezler. KanunsuzcaSuriye’de bulunan ve tecavüzü gerçekleştirenABD hükümetinden olumlu ve yapıcı bir adımbeklenemez. Suriye’de kalıcı barışı önleyecekciddi sorunlar yaratmaktadır.Yüz binlerce Suriyelinin komşu ülkelerdebulunması olumsuz hava yaratır, derhal topraklarınadönmeleri için yardım edilmelidir.Suriye’nin geleceği için her türlü rol Suriye’yeaittir.İdlib’te teröristlere karşı mücadele sivillerezarar vermemelidir ve yakıp, yıkıcı olmaçömalıdır.Yabancı askeri güçlerin topraklardançıkması Suriye’nin geleceğiaçısından önemlidir. Libya’da dışgüçlerin müdahalesi, geçmiş tecrübelerSuriye’nin geleceği açısından daönemlidir. Dünya özellikle bizim bölgedış müdahale, bazı hükümetlerin maceraperetliğiyüzünden çok fazla insanikayba neden olmuştur. Yemen krizive dünyadaki benzer krizler, Bölgedeve dünyadaki kriz yaşayan ülkeleringeleceği ve barış sürecini belirleyemez.Eski, acı ve tatlı deneyimleri gözönünde bulundurarak, önümüzde çokkısa olmayan bir yolumuz var. Suriyekrizinde iş birliğimiz bölgedeki diğerkrizlerin çözülmesi için rol oynayabilir.Suriye’de barışın gelmesi için, hermüzakerede Suriye’de toprak bütünlüğünesaygı duyulmalıdır. Terörizm sonbulana kadar özellikle İdlib’de terörlemücadele sürdürülmelidir. Suriye’degüvensizliğin son bulması için ABD’ninvarlığı son bulmalıdır. Suriye krizininçözülmesi için Suriye’de barış için üçülkenin iş birliğine saygı duyulmalıdır.”Putin: İdlib’de ProvokasyonHazırlığı VarRuhani’den sonra konuşan Rusyalideri Vladimir Putin de Suriye’denormalleşme sürecinde önemli bir yolalındığını belirtti. Putin Suriye’de teröristtehdidin başta İdlib’de olmak üzeredevam ettiğini söyledi. Rusya DevletBaşkanı Putin, İdlib’deki teröristgrupların bir kimyasal saldırı tezgahlayarakprovokasyon yapmaya hazırlandığınında altını çizdi ve bu yönde biruyarı yaptı. Putin “Ortak mutabakatlarımızınbaşarılı şekilde hayat geçirilmesi,siyasi çözüm sürecini ilerletebildi.Özellikle Suriyeliler kendi başına ülkeninkaderini tayin etmeye imkân bulacaklar”dedi.Putin’in, “Suriyelilerin kendi ülkeleriningeleceğinin nasıl olacağını bağımsızbir biçimde belirlemeye başlamasıiçin gereken tüm koşullar oluşturuldu”ifadelerini kullanması dikkatçekti. Putin, Suriye’ye insani yardımçabalarının sistemli bir hale getirilipSuriyeli göçmenlerin kitlesel haldeevlerine dönmesinin sağlanmasınında yararlı olacağını sözlerine ekledive devamla “Suriye’de güvenlik güç hassasiyetileniyor,iş bulabilen sivillerin sayısı artıyor.Bununla ilişkili olarak Rusya’nın girişimi ileSuriyeli göçmenlerin ve ülke içinde yerindenedilenlerin evlerine dönebilmeleri içiuluslararası bir yardımlaşma yapılmasıplanlanıyor. Bu girişim, İranlı ve Türk partnerlerimizdende destek görüyor” dedi.Bu değerlendirmelerinin yanında Putin,ayrıca Suriye’nin yeni anayasasını hazırlayacakKomitenin oluşturulmasına yönelikçalışmalara hız verilmesi gerektiğinisöyledi. Rusya Başkanı, anayasa komisyonukonusunda Şam’ın üstüne düşeni yaptığınıbelirtip bundan sonra muhaliflerinkendi üstlerine düşeni yapması gerektiğinikaydetti.Cumhurbaşkanı Erdoğan: GerginliğiAzaltma Bölgeleri, Farklı BahanelerleTasfiye Edildi, Geriye İdlib KaldıCumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğanise konuşmasına Ruhani ve Putin’e teşekkürederek başladı. Cumhurbaşkanı Erdoğan,dünya kamuoyu önünde İdlib’de ateşkesin açıklanması ve barışın sağlanmasıiçin önemli mesajlar verdi ve şu hususlarınaltını çizdi:“Zirveden çıkacak sonuçlar tüm dünyatarafından şu anda sabırsızlıkla bekleniyor.Alacağımız kararlarda bu beklentileriboşa çıkarmayacağımıza inanıyorum. Asgarimüşterekler Suriye’nin siyasi birliğininsağlanması, toprak bütünlüğünün korunmasıve ihtilafa barışçıl bir siyasi çözüm bulunmasıdır. Bu amaçla baştan berisahada şiddetin durdurulmasını, insani durumuniyileştirilmesini ve siyasi sürecin önününaçılmasını hedefledik.Aynı anlayışla Cerablus, El Bab ve Afringibi yerlerde sahaya inerek terörist unsurlarıbölgeden temizledik. Böylece Suriye topraklarınıgüvenli hale getirerek huzur ve istikrarıtemin ederek, mültecilerin evlerinedönebileceği şartları hazırlamaya çalıştık.Diğer taraftan yine Astana kapsamındahayata geçirdiğimiz en kritik adım gerginliğiazaltma bölgelerinin tesisidir. Ancak zamanlabunlar farklı bahanelerle tek tek tasfiyeedildi. Bugün sadece İdlib kaldı. Her negerekçeyle olursa olsun İdlib’e yapılan ve yapılacakbir saldırı felaketle, katliamla ve çokbüyük bir insani durumla sonuçlanacaktır.Çoğunluğu Suriyeli halen 4.5 milyon sığınmacıyıtopraklarında barındırmakta olanTürkiye, mülteci ağırlama kapasitesini zatendoldurmuştur. Rus ve İranlı dostlarımızınİdlib’deki güvenlik endişelerini elbetteanlıyoruz. Benzer kaygıları en az sizler kadarbizler de duyuyoruz. Ancak İdlib gibi her şeyiniç içe olduğu bir yerde teröristlere karşımücadelede zamana ve farklı yöntemlereihtiyaç var. İdlib’in kan gölüne dönmesiniasla istemiyoruz. Dostlarımızdan da bu çabalarımızdabize destek olmalarını bekliyoruz.Meseleyi Astana ruhuna uygun şekildeçözmeyi hedeflemeliyiz. Zira Astana’nın itibarve güvenliğinin sınanacağı son fırsattır.Türkiye’nin İdlib konusundaki hassasiyetinin nin ve kararlılığının doğru anlaşılmasınısizlerden özellikle rica ediyorum. Astanagarantörlerinin Suriye’de yeni bir şiddetdalgası ve insani kriz yaşanmayacağınadair kamuoyuna mesaj vermesi gerekmektedir.DEAŞ tehdidi ve tehlikesi kalmamasınarağmen Amerika’nın bölgede bir diğerterör örgütünü güçlendirmeye devametmesinden fevkalade rahatsızız.Türkiye, özellikle Suriye’nin siyasi, coğrafigerçek bütünlüğü sağlanana kadarbölgedeki varlığını korumakta kararlıdır.Tehdidin kaynağına ve boyutuna göreadım atmayı sürdüreceğiz.”‘Türkiye’nin Örtülü Güvencesinin,Esed Rejiminin İnsafına BırakılmasınaRıza Gösteremeyiz’Cumhurbaşkanı Erdoğan, “Ülkemizinsağladığı örtülü güvencenin, kendihalkına yönelik katliamları hala hafızalarımızdaolan Esed rejiminin insafınabırakılmasına rıza gösteremeyiz”diye konuştu. Bundan sonraki toplantınınRusya’da yapılacağını söyleyen CumhurbaşkanıErdoğan, oradaki toplantıyaçok daha olumlu gelişmelerle gitmeyitemenni ettiğini söyledi.Cumhurbaşkanı Erdoğan ateşkeskonusunda adım atılmasında büyük birfayda olduğunu belirtip İdlib halkının korktuğunusöyledi. “İdlib’de göç ve iltica başladı”ifade eden Cumhurbaşkanı Erdoğan,“Bizim sınırlara doğru geliyorlar, bir ateşkessağlanmalı. Teröristlere karşı alınacaktedbirler birlikte alınmalı. İstihbarat güçlerimizinmüşterek çalışması önem arz ediyor.Bu konuda süratle adım atılmalı, ateşkesinsağlanması çok çok önem arzediyor.(…) Burada bir ateşkes ilanı yapabilirsekzirvenin en önemli adımlarından biribu olacak ve sivilleri ciddi manada huzurlukılacak, rahatlatacak. Bu konuyla ilgilibir adımın atılması ve böyle bir ilanın yapılmasıbu Zirve’nin de zaferi olacaktır diyedüşünüyorum. Sayın Putin’in anayasa ileilgili zaten bu adımlar atıldı, şu anda 45 kişilikbir liste belli. Bu anayasa ile ilgili çalışmalarda hız kazandığı takdirde Suriye’deartık halk genel itibarıyla beklentilerinedoğru gidildiğini görmüş olacaktır” değerlendirmesindebulundu.Ruhani: “ABD’yi Fırat’ın DoğusundanÇıkmaya Zorlayalım”Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın konuşmasındansonra bir kez daha söz alan Ruhani,“ABD’yi Fırat’ın doğusundan çıkmaya zorlayalım,çünkü krizin devam etmesindekien büyük etken ABD’dir” dedi.Cumhurbaşkanı Erdoğan: İdlib’deGöç Başladı, Bizim Sınırlara DoğruGeliyorlar, Ateşkes SağlanmalıZirve’ye ilişkin bildirinin okunmasındanönce ise Cumhurbaşkanı Erdoğan ısrarlabildiride İdlib için ateşkes ifadesininolması gerektiğini vurguladı. Putin de bununüzerine şu ifadeleri kullandı: “Buradagörüşme masasında silahlı muhaliflerintemsilcileri ya da Nusra Cephesi ile IŞİD’intemsilcileri yok. Bana göre, Türkiye Cumhurbaşkanıgenel olarak haklı; bu iyi olurdu.Fakat biz onların adına konuşamayız.El Nusracılar ya da IŞİD’ciler adına, ateş etmeyibırakacakları ya da bomba yüklü insansızhava araçları kullanmayı bırakacaklarınınsözünü veremeyiz.”Tahran Zirvesi’nde 12 MaddelikBildiri Kabul EdildiBunun üzerine Erdoğan şu yanıtı verdi:“Burada ‘ateşkes’ ifadesi eğer yer alacakolursa bu yapılacak açıklamada çokdaha isabetli olacaktır diye düşünüyorum.Üçüncü maddeyi bu güçlendirir. 3. maddeçok diplomatik ama buraya bir de ateşkesifadesini koyarsak bu işi çok daha güçlendirecektir,rahatlatacaktır. Nusra olsun,HTŞ olsun, hepsi içini bir defa silahı bırakın.Silahı bırakın ki buraya sulh gelsin. Buçağrıyı zirveden yapmış olalım.” Rusya lideri, Erdoğan’ın TahranZirvesi’nden yapılacak çağrının sadeceEl Nusracılar için değil tüm teröristleriçin geçerli olduğunu söylemesi ardındanda “Destekliyorum. CumhurbaşkanıErdoğan’a katılıyorum” dedi.Türkiye, İdlib’de PozisyonunuNet Olarak Ortaya KoyduCumhurbaşkanı Erdoğan’ın dünyakamuoyunun da şahit olduğu İdlip’teateşkesin sağlanması için ortaya koyduğuısrarlı çabalarının temel amacıve hedefi, Esed’in başlatacağı veTürkiye’nin sınırında bir insani felasıilgili aktörler yanında dünya kamuoyunuda dikkatini konu üzerinde yoğunlaştırmayaçalışmaktadır. CumhurbaşkanıErdoğan, halen dünyadaki enbüyük mülteci nüfusu olan 3,5 milyonSuriyeliyi barındıran Türkiye’nin, dahafazla savaş mağdurunu alamayacağınısöylemek suretiyle Batılı ülkeleri, BeşarEsed’in ülke topraklarını yenidenele geçirme mücadelesinin doğurduğusonuçlarla Türkiye’yi baş başa bırakmaklasuçluyor.Rusya, İran ve Türkiye liderleriningerçekleştirdiği Tahran Zirve’si,İdlib’de topyekûn bir çatışmayı durcizirveden sonra Suriye’de meydanagelen gelişmeleri değerlendirdiği belirtildi.Liderlerin ayrıca, Astana formatınınOcak 2017’den bu yana sağladığıbaşarılardan, özellikle de Suriye genelindekişiddetin azaltılmasında sağlananilerlemeden ve ülkede barış,güvenlik ile istikrara yapılan katkıdanduydukları memnuniyeti ifade ettikleriaktarıldı.12 Maddelik Bildiride Neler Var?1. Astana formatının Ocak2017’den bu yana sağladığı başarılarketeyol açabilecek saldırıyı önlemekbarışçı yolla siyasi çözümün sağlanmasınakatkı sağlamaktır. Bu amaçlabir yandan Zirve’nin başarılı geçmesiiçin olağanüstü bir özen gösterirken,bir yandan da muhaliflerin hâkim olduğuİdlib vilayetinde kurduğu askeripozisyonlarını, Suriye sınırına zırhlıaraç ve malzeme takviyesi yaparakgüçlendirmeye devam etmiştir. Türkiyesürdürdüğü takviyelerle bir yandanda İdlib’deki 12 askeri gözlem noktasınıngüvenliğini de sağlayacak koşullarıve imkânları da net ve kesin bir şekildeyaratmıştır.Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan,Rus ve İran desteğine sahip Suriye ordusunun,üç milyon insanın yaşadığıİdlib’e yapacağı bir saldırının yüz binlerceinsanı yerlerinden edeceği uyarısınısürekli yapmakta ve uluslararaduracakson çare olarak görülüyordu.Cumhurbaşkanı Erdoğan, Esad’ın destekçisibu iki ülkeden ateşkes ilan etmeleritalebini canlı yayında yansıtılanZirve’de dile getirmiştir.Tahran Zirvesi’nde Kabul Edilen12 Maddelik Bildiri’nin İçeriğiCumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan,Rusya Devlet Başkanı VladimirPutin ve İran Cumhurbaşkanı HasanRuhani’nin Tahran’da gerçekleştirdiğiSuriye konulu üçlü zirvenin ardındanortak bildiri yayımlandı.Tahran Üçlü Zirvesi’nin ortak bildirisinde,Türkiye, Rusya ve İran’ın Suriyekrizine askeri çözüm getirilemeyeceğive İdlib’deki durumun Astanamutabakatı çerçevesinde ele alınacağıvurgulandı.Bildiride, üç liderin 4 Nisan2018’de Ankara’da düzenlenen ikindan,özellikle de Suriye Arap Cumhuriyetigenelindeki şiddetin azaltılmasındakatedilen ilerlemeden ve ülkedebarış, güvenlik ile istikrara yapılankatkıdan duydukları memnuniyeti ifadeetmişlerdir.2. Suriye Arap Cumhuriyeti’ninegemenliği, bağımsızlığı, birliği ve toprakbütünlüğü ile BM Şartı’nın amaçve ilkelerine olan kuvvetli ve devameden taahhütlerini vurgulamış ve bunlaraherkes tarafından saygı gösterilmesigerektiğinin altını çizmişlerdir.Kim tarafından gerçekleştirildiğine bakılmaksızın,hiçbir eylemin bu ilkelerehalel getirmemesi gerektiğini yinelemişlerdir.Terörle mücadele kisvesi altındasahada yeni gerçeklikler yaratılmasınadair her türlü girişimi reddetmiş,Suriye’nin egemenliği ve toprakbütünlüğü ile komşu ülkelerin ulusal güvenliğini zayıflatmayı amaçlayan ayrılıkçıgündemlere karşı durma kararlılıklarınıifade etmişlerdir.3. Sahadaki güncel durumu ele almışlar,4 Nisan 2018 tarihinde Ankara’dayapılan son toplantılarının ardından SuriyeArap Cumhuriyeti’yle ilgili meydanagelen gelişmeleri değerlendirmişlerve aralarındaki mutabakat uyarıncaüçlü eşgüdümü sürdürmek hususundahemfikir kalmışlardır. Bu çerçevede, İdlipgerginliği azaltma bölgesindeki durumugörüşmüşler ve bu konuyu yukarıdabelirtilen ilkelere ve Astana formatınıtanımlayan işbirliği ruhuna uygun olarakele almayı kararlaştırmışlardır.4. BM Güvenlik Konseyi tarafındanterörist olarak tanımlanan DEAŞ, NusraCephesi ile El Kaide veya DEAŞ ile bağlantılıtüm diğer bireyler, gruplar, teşebbüslerve oluşumların tamamen ortadankaldırılması amacıyla aralarındakiişbirliğini sürdürme kararlılıklarını teyitetmişlerdir. Terörle mücadelede, yukarıdabelirtilen terörist grupların ateşkesrejimine katılmış veya katılacak olansilahlı muhalif gruplardan ayrıştırılmasınınsivil zayiatın önlenmesi bakımındanda dahil olmak üzere büyük önem arzettiğininaltını çizmişlerdir.5. Suriye ihtilafına askeri çözüm getirilemeyeceğineve ihtilafın yalnızcamüzakere edilmiş bir siyasi süreç yoluylasona erdirilebileceğine dair inançlarınıyinelemişlerdir. Siyasi sürecin Soçi’dedüzenlenen Suriye Ulusal DiyalogKongresi’nin kararları ve BM GüvenlikKonseyi’nin 2254 sayılı kararıyla uyumluolarak ilerletilmesi amacıyla aralarındakiaktif işbirliğini sürdürme kararlılıklarınıteyit etmişlerdir.6. Suriyelilerin öncülüğünde ve sahipliğindebir siyasi çözüme ulaşma süreciniilerletme amaçlı ortak çabalarısürdürme konusundaki kararlılıklarınıyinelemişler ve Anayasa Komitesi’ninkurulması ile çalışmalarının başlatılmasınayardımcı olmaya yönelik taahhütlerinivurgulamışlardır. Kıdemli memurlarıile Birleşmiş Milletler GenelSekreteri’nin Suriye Özel Temsilcisi arasındakiyararlı istişarelerden duyduklarımemnuniyeti vurgulamışlardır.7. Bütün Suriyelilerin normal ve huzurlubir hayata yeniden kavuşmalarınave acılarının hafifletilmesine yöneliktüm çabalara destek olma ihtiyacınıvurgulamışlardır. Bu bağlamda, ilave insaniyardım göndermek, insani mayın temizliğifaaliyetlerini kolaylaştırmak, sosyalve ekonomik tesisler de dahil olmak üzeretemel altyapı unsurlarını eski haline getirmekve tarihi mirası korumak suretiyleSuriye’ye yapılan yardımı artırmaları içinbaşta Birleşmiş Milletler ve insani ajanslarıolmak üzere uluslararası topluma çağrıdabulunmuşlardır.8. İhtiyaç duyan tüm Suriyelilere hızlı,güvenli ve kesintisiz insani erişim sağlanmasınıkolaylaştırma yoluyla, sivillerin korunmasıve insani durumun iyileştirilmesinihedefleyen ortak çabaları sürdürmedekikararlılıklarını yinelemişlerdir.9. Sığınmacıların ve ülke içinde yerlerindenedilmiş kişilerin Suriye’de ikametettikleri asıl yerlere güvenli ve gönüllüolarak geri dönüşleri için gerekli şartlarınoluşturulması ihtiyacının altını çizmişlerdir.Bu amaçla, Birleşmiş Milletler MültecilerYüksek Komiserliği (BMMYK) ve diğeruluslararası uzmanlık kuruluşları da dahilolmak üzere, ilgili tüm taraflar arasındakieşgüdüm ihtiyacını vurgulamışlardır. (Suriyelimülteciler ve ülke içinde yerlerindenedilmiş kişiler hakkında uluslararası birkonferansın toplanması fikrini değerlendirmekhususunda mutabık kalmışlardır.10. BM ve Uluslararası Kızılhaç Komitesi(ICRC) uzmanlarının katılımıyla yürütülen,alıkonulanlar/kaçırılanların serbestbırakılması, cenazelerin teslimi ve kayıpşahısların tespiti Çalışma Grubu’nun faaliyetlerindekiilerlemeyi memnuniyetle karşılamışlardır.11. Rusya Federasyonu Devlet BaşkanıSayın Vladimir Putin’in daveti üzerine,bir sonraki toplantılarını RusyaFederasyonu’nda yapmayı kararlaştırmışlardır.12. Rusya Federasyonu ve TürkiyeCumhuriyeti Devlet Başkanları,Tahran’daki Üçlü Zirve’ye evsahipliği yapmalarındanötürü İran İslam CumhuriyetiCumhurbaşkanı Sayın Hasan Ruhani’ye içtenteşekkürlerini sunmuşlardır.